W wyborach samorządowych, które właśnie za nami, wybieraliśmy nie tylko burmistrza czy Radę Miejską, ale także Radę Powiatu i sejmik wojewódzki. Wielu naszych czytelników dopytywało, czym różnią się te rzeczy. Spróbujemy to wyjaśnić, choć czasami nie jest to sprawa oczywista. Najłatwiej byłoby stwierdzić, że gmina, powiat i sejmik województwa zajmują się z naszego punktu widzenia, często podobnymi sprawami, choć o rożnej skali i zakresie działania.

Gmina ma zapewniać swoim mieszkańcom m.in. usługi komunalne, lokalny transport, ale razem z powiatem dzieli na przykład odpowiedzialność za edukację i opiekę zdrowotną. Z kolei samorząd województwa głównie, dzięki środkom unijnym, ma przyczyniać się do rozwoju regionu.

GMINA– to chyba najprostsze


Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego, z nią mamy do czynienia najczęściej. Jest to bowiem samorząd „pierwszego kontaktu” odpowiadający za zaspokojenie podstawowych potrzeb mieszkańców: na przykład usług komunalnych jak wodociągi, kanalizacja, gmina odpowiada także za drogi publiczne (uwaga: gminne!), lokalny transport, kulturę, sport, ułatwienia codziennego życia mieszkańców. Ponadto do jej zadań należy prowadzenie przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjalnych oraz opieka zdrowotna (na poziomie ośrodków zdrowia; szpitale to już sprawa powiatu albo województwa).
Na gminie spoczywa także odpowiedzialność za prowadzenie tzw. polityki rozwoju, czyli tworzenie sprzyjających warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej np. przez ulgi w podatkach lokalnych czy rozsądną politykę planowania przestrzennego.

Gminy są dość mocno uzależnione od pieniędzy z budżetu centralnego: mają m.in. zagwarantowane udziały w dochodach z podatków PIT i CIT, otrzymują także subwencję ogólną, której najważniejszą część stanowi dofinansowanie kosztów prowadzenia szkół.

Dochody własne gminy, pochodzące z podatków lokalnych (np. podatku od nieruchomości) są stosunkowo niskie. Oczywiście gminy mogą ubiegać się o różnego rodzaju dotacje z budżetu państwa i różnych instytucji. Głównym źródłem finansowania inwestycji są środki unijne.

POWIAT – większa skala działania

Powiat zrzesza kilka gmin i realizuje te zadania, z którymi gmina ze względu na małą liczbę mieszkańców czy powierzchnię nie byłaby w stanie sobie poradzić. Często są to więc te same zadania, za które odpowiada gmina, ale po prostu realizowane na większą skalę. Przykładowo, powiat odpowiada za zarządzanie i prowadzenie szkół ponadgimnazjalnych: liceów, szkół zawodowych. Powiaty odpowiadają także za prowadzenie szpitali.
Zadaniem powiatu jest przeciwdziałanie bezrobociu; na poziomie tej jednostki samorządowej ulokowane są np. urzędy pracy. Powiat prowadzi także politykę na rzecz osób niepełnosprawnych, przeciwdziałania problemom społecznym. Powiat odpowiada także za całą gamę zadań zleconych przez administrację centralną, realizowanych przez straż pożarną, policję, służby weterynaryjne i geodezyjne.

SEJMIK – polityka regionalna i kolej

Podstawowym zadaniem samorządu województwa (czyli sejmiku) jest tworzenie warunków dla długofalowego rozwoju gospodarczego i społecznego regionu. Województwo realizuje to zadanie przede wszystkim wykorzystując fundusze unijne. W obecnej perspektywie finansowej do samorządów województw trafi ok. 60 proc. wszystkich funduszy strukturalnych, funduszy spójności, które będą przeznaczone na wspieranie rozwoju regionalnego. Samorządy województwa powinny realizować swoje programy zgodnie z przyjętą strategią rozwoju województwa. Zadania mogą być bardzo różne: od specjalnych form wsparcia gałęzi gospodarki, biznesu, po inwestycje w edukację, kulturę, infrastrukturę.

Samorząd województwa pełni także rolę grantodawcy dla gmin, powiatów, instytucji, pilnując przy tym, by pieniądze przyczyniały się do wzrostu zatrudnienia, poziomu dochodów czy wykształcenia.
Samorząd województwa odpowiada także za szpitale wojewódzkie, infrastrukturę kolejową i transport kolejowy. Wreszcie odgrywa także całkiem poważną rolę w dziedzinie kultury – za zarządzanie największymi w skali regionu instytucjami jak opery, filharmonie.