Pewnie bardzo dobrze kojarzycie plenery i warsztaty rzeźbiarskie, które od ładnych kilku lat organizowane są w Torzymiu. To dzięki artyście z Pniowa, panu Grzegorzowi Zygmańskiemu, zjeżdżają tu znamienici rzeźbiarze z całej Polski, aby w nich uczestniczyć. Tyle, że samego pana Zygmańskiego już nikt z urzędników gminy nie zaprasza. Ostatnio o edycji plenerów ich inicjator dowiedział się… przypadkiem od swoich kolegów.

Telefon od znajomego

Znakomicie, że się znów spotkamy, bardzo się cieszę. Jedziemy właśnie do Torzymia – takiej mniej więcej treści telefon odebrał artysta od jednego ze swoich licznych znajomych. Ucieszył się, bo lubi towarzystwo ludzi, przyjaciół. Kocha się z nimi spotykać, rozmawiać, gawędzić. Godzinami. – Ale z jakiej okazji? – spytał jednak zaciekawiony. – No jak to, to ty nic nie wiesz? Przecież na plener do was przyjeżdżamy! – usłyszał.

I tak to dowiedział się o plenerze z przypadkowej rozmowy człowiek, który sobie te plenery wymyślił, a potem przez 4 lata przekonywał do nich wydeptując ścieżkę do burmistrza Stanulewicza i do dyrektora TOK który jest przecież jego sąsiadem, no i sołtysem Pniowa.

Ale już i w ostatnich latach na plenerach, gdy jeszcze mistrz rzeźby z Pniowa w nich uczestniczył, traktowano go po macoszemu. Gdy dyrektor Kuchnio na zakończenie wyczytywał całą litanię podziękowań – władzom gminy, sponsorom, mniej lub bardziej przypadkowym osobom – zdarzyło się, że dla lokalnego artysty dobrego słowa brakowało. Choć to on wymyślił, przekonywał, wychodził, wydreptał. Bez niego o plenerach nikt by nie pomyślał, bo niby kto miałby to zrobić?

– A nie zapomniałeś o kimś, dyrektorze? – upomniała się głośno jedna z koleżanek pana Grzegorza, mocno zniesmaczona całą sytuacją.

– Raczej nie…

– A Grzegorz?

– A… przepraszam.

Jakie złote ręce? Brudne!

Gdy pytam pana Grzegorza, czy mu nie jest przykro, że doceniają go na całym świecie, a tylko w gminie, gdzie mieszka, jakoś nagle przestali, tylko wzrusza ramionami, za to jego żona zauważa: najtrudniej być prorokiem na własnym podwórku…

– Panie, ja zawsze byłem otwarty na ludzi! Ale jak się na kimś sparzę, to nie ukrywam, w bawełnę nie owijam, mówię wprost, bo język mam niewyparzony. Powiem, co myślę, i uważam sprawę za zamkniętą – dorzuca pan Grzegorz.

W gminie Torzym nie wszyscy zdają sobie sprawę, jaki skarb zamieszkał w Pniowie kilkanaście lat temu.

Złote ręce! – z podziwem rzucił kiedyś jego przełożony patrząc na spracowane dłonie pana Grzegorza. – Panie, jakie tam złote? Brudne! – odparł artysta bez namysłu. Ale to szef Zygmańskiego miał rację. Gdy patrzy się na dorobek życia całej rodziny Zygmańskich, to jednak faktycznie trzeba przyznać – złote ręce.

W swoim życiu wykonywał – i nadal po części wykonuje – pracę rzeźbiarza, malarza, kowala artystycznego, stolarza, murarza, ogrodniczego, ślusarza, nauczyciela, wychowawcy, innowatora na linii produkcyjnej, kreślarza, specjalisty od rysunków technicznych i całe mnóstwo innych zajęć, których jest tak wiele, że aż trudno zliczyć. A najważniejsze, że państwo Zygmańscy wychowali piątkę dzieci, z których każde skończyło studia i zdobyło zawód.

• 

• 

• 

• 

Od Hiszpanii po Ural

Prace pana Grzegorza – głównie te rzeźbiarskie, najbardziej znane – można znaleźć w każdym zakątku Polski.

Niektóre powstawały na zamówienie, inne z artystycznej potrzeby autora, nad niektórymi praca trwała dłużej, inne zdarzało się robić w ekspresowym tempie jak całkiem niedawno pomnik Danuty Siedzikówny – „Inki”, gdy pan Grzegorz musiał zastąpić chorego kolegę, a terminy goniły jak diabli.

Ba, jak można przeczytać w broszurze Stowarzyszenia Kraina Szlaków Turystycznych Lokalna Grupa Działania, dzieła Zygmańskiego można spotkać od Hiszpanii aż po Ural.

– A wie pan, że ja sam nigdzie tam nie byłem? Ale poznałem mnóstwo osób z całego świata, które u mnie te rzeźby zamawiały, a potem wywoziły w świat – wyjaśnia artysta.

Pan Grzegorz zawodowo przepracował wiele lat w zakładach cementowych Lafarge, gdzie wśród kierownictwa wielu było obcokrajowców. Wszystkich jego prace zachwycały. A firma miała blisko 70 oddziałów na całym świecie.

Do tego kontakty z rozsianych po całej Polsce plenerów. Międzynarodowe towarzystwo. Wybitne nazwiska świata artystycznego Włoch, Hiszpanii, Rosji, całej Europy.

Kogóż człowiek o złotych rękach w swoim życiu nie poznał! Karol Wojtyła – jeszcze, gdy ten był kardynałem, arcybiskup wrocławski Henryk Gulbinowicz, niezapomniany profesor Zinn (ten od legendarnego programu telewizyjnego „Piórkiem i węglem”), a nawet… generał Jaruzelski, który swego czasu przypinał mu brązowy krzyż zasługi.

– Panie, czemu, za co? Do dziś nie mam pojęcia, w partii nigdy nie byłem – śmieje się pan Grzegorz.

Blisko było współpracy z jednym z największych polskich reżyserów filmowych Jerzym Hoffmanem, dla którego Zygmański przygotowywał projekt scenografii do jednej ze scen „Starej Baśni”.

I tak dzięki tym licznym znajomościom rzeźby rozjeżdżały się po świecie. Jedna z nich trafiła nawet na Wyspę Wielkanocną, a inna do Muzeum Oceanii w Australii! Bo okazała się tak wyjątkową.

W kuźni urodzony

– Gdy słucham pańskich opowieści, mam wrażenie, że pan nie jedno życie przeżywa, ale kilka naraz, albo że pańska doba ma 72 godziny, nie jak nasza, 24 – rzucam z niedowierzaniem. – Jak pan dał sobie z tym wszystkim radę?

Chwila zastanowienia, ale nie ma takiej siły, żeby pana Grzegorza zbić z pantałyku!

– Jak dałem radę? Przeżyłem! Jakoś tak wyszło. Może dlatego, że ja uparty człowiek jestem. No i chyba romantykiem się urodziłem!

– W kuźni! Żelazny człowiek, znaczy się – dopowiada żona.

– Jak to w kuźni?

– Ano tak. To był 1955 rok. Był dom, przybudówka, kuźnia. Ojciec pomagał w kuźni dziadkowi. Było wtedy pierońsko zimno, jak mi opowiadali. Mama poszła do nich na obiad prosić i w tym momencie… doszło do rozwiązania. Ojciec jak stał, tak wskoczył na rower po akuszerkę jechać, a ja urodziłem się właśnie tam – w kuźni! Potem, jak miałem dwa lata, głowę sobie o kant pieca rozwaliłem, ale… przeżyłem – tu pan Grzegorz pokazuje pokaźny ślad na czole, który jeszcze dziś świadczy, jak potężne musiało to być uderzenie.

Jako mały kajtek zasłynął w rodzinie też tym, że na bosaka wbiegł na rozgrzane blachy, na których rosło przy piecu ciasto drożdżowe. Nawet nic nie poczuł.

– Człowiek z żelaza – powtarza żona.

Dzieciństwo w Pakości

A jak ten „człowiek z żelaza” został artystą? Jak wszystko w jego żywocie i to okazało się zdarzeniem niezwykłym.

Zaczęło się od wizyty w klasztorze Franciszkanów w Pakości, gdzie się urodził i gdzie spędził dzieciństwo:

– Byłem gówniarzem, miałem z 8 lat, może nawet nie 8. Jako mały chłopak byłem dzieckiem wolności. Gdzie chciałem, to szedłem, co chciałem, to robiłem. A kiedyś matka wysłała mnie do kościoła, żeby dać na mszę w jakiejś intencji. No, ale gdy mnie zakonnik spytał, po co przyszedłem, to… zapomniałem. A on tak patrzy na mnie i pyta – a to może ministrantem chcesz być? A czemu nie, to też może być – odparłem. I zostałem na 12 lat ministrantem.

Dlaczego to ważne? Ano dlatego, że podczas remontu w klasztorze w Kalwarii Pakoskiej odnawiano przepiękne freski. Młodego Grzesia fascynowało to tak bardzo, że pewnego dnia zakradł się, gdy nikt nie patrzył, i wdrapał po drabinie aż pod samo sklepienie, by obserwować tych dziwnych ludzi, którzy rozbili tak fascynujące rzeczy.

Tam znalazł sobie otwór nad chórem, przez który – 15 metrów nad ziemią – podpatrywał artystów. Wreszcie dostrzegł go jeden z majstrów, ale szczęśliwie nie pogonił. Posadził w bezpiecznym miejscu na rusztowaniu, żeby Grześ sobie patrzył, a przy okazji tłumaczył chłopcu różne rzeczy. A Grześ złapał artystycznego bakcyla, który potem naznaczył całe jego dorosłe życie.

Gdy miał 15 lat i rysował przeróżne afisze, ogłoszenia, gazetki na potrzeby parafii, opiekun kościoła zlecił mu rzeźbienie drewnianych ławek, które stoją w Pakości do dziś właśnie z płaskorzeźbami młodego Zygmańskiego.

– Ani nie wiedziałem, jakie drewno jak się obrabia, ani nie miałem odpowiednich narzędzi. Jak tu się zabrać do tego? Nie miałem pojęcia, ale koniec końców zrobiłem.

– No to, jak je pan zrobił? – dopytuję.

– Narysowałem szablon, wziąłem młotek i zacząłem „pukać”. I tak mi to wszystko wyszło, że te moje ławki stoją tam do dziś!

• 

• 

Pół piwnicy puszek farby

Artystyczna dusza młodego Grzegorza wodziła nie tylko za rzeźbą, także malarstwo zaczęło go bardzo pociągać. Jak robić piękne malunki? Usłyszał, że to farbami olejnymi się robi – no to zaczął po całej wsi biegać i zbierać, co komu zostało z malowania lamperii. Z pół piwnicy puszek się uzbierało. Ale poza tym, że nic nie wiedział o farbach, nie wiedział też o gruntowaniu, podkładach, płótnach, cała materia nie okazała się aż tak prostą, jak się nastolatkowi zdawało.

– Próbowałem bez gruntowania, ale to wszystko mi ciekło. Powiedziałem sobie więc wreszcie, że trzeba trochę o tym poczytać. O i dopiero wtedy się dowiedziałem, że są specjalne farby do malowania obrazów. Gdy miałem w rękach komplet 24 farb znanej wtedy firmy z Krakowa, to dopiero byłem w siódmym niebie.

Pozytywnie zakręcony

Pan Grzegorz zaczął malować, z czasem zaczął także poważniej brać się za rzeźbiarstwo – coraz sprawniej technicznie, coraz więcej i więcej. Niespotykana energia nakręcała go do robienia co rusz nowych rzeczy. Zaczęły się pierwsze spotkania z innymi artystami, pierwsze wystawy, warsztaty, plenery. I poszło już z górki.

Rzeźby artystyczne, okolicznościowe, mnóstwo zegarów – tak, zegary świetnie się sprzedawały.

Upodobał sobie rzeźbę monumentalną. Sławę zyskał jego „Stolem Kaszubski” w Sominach (6,80 m), a potem w Ostródzie nad jeziorem Drwęckim stanęła rzeźba wysoka na 7,80 metra. Z tej okazji dzieło i jego autor doczekali się nawet wiersza na swoją cześć – „Ballada Zygmańskiego”, a „Teleexpress” przyznał mu tytuł „Człowieka pozytywnie zakręconego”.

46 lat pracy zawodowej

Ale, trzeba dodać, że póki pan Grzegorz był w sile wieku, działalność artystyczna była tylko poboczną, dodatkową. Cały czas pracował i przepracował zawodowo 46 lat. Z wykształcenia ślusarz-kowal po zawodówce, poprzez maturę i dodatkowe kształcenie doszedł do pracy w biurze konstrukcyjnym, roli innowatora w wielkim międzynarodowym koncernie, specjalisty od kreślenia skomplikowanych rysunków technicznych w jednym z najbardziej zaawansowanych programów graficznych – AutoCAD. Cokolwiek robił, okazywał się człowiekiem nie do zastąpienia.

Rajdy po górach

Dorzućmy do tego jeszcze pracę dydaktyczną – kilkanaście lat jako nauczyciel w przyzakładowej szkole. Nauczyciel, wychowawca – jak się okazało – z powołania. Bo to nauczanie nie ograniczało się tylko do godzin lekcyjnych w szkole.

– Przez 17 lat organizowałem rajdy po Polsce młodzieży często z ciężkim charakterem, wziąłem ich pod swoje skrzydełka. A trzeba było im pomagać na różne sposoby. Nasze rajdy górskie zaś to było coś! 13,5 tysięcy kilometrów przeszedłem z młodzieżą: wszystkich 14 tras w Górach Świętokrzyskich, Kamienna Góra, Kowary, Jarkowice, Lubawka, Okraj. Gdzie myśmy nie byli! A po dniach marszu siedzieliśmy przy ognisku, snułem opowiadania, wiele o historii Polski, o której pamięć trzeba dbać. Bywało też, że nasi podopieczni do nas przychodzili, do domu, placek żona piekła, siadało się i rozmawiało – wspomina.

– Spędziłem najwspanialsze chwile życia z młodzieżą, a dziś patrzę na tę naszą współczesną młodzież i na współczesną szkołę z przerażeniem – ze smutkiem kiwa głową pan Grzegorz.

Smutna historia

Niestety, w tym wszystkim, co fascynujące, jest też i smutna historia. Historia, która bezpośrednio wiąże się z tym, dlaczego państwo Zygmańscy porzucili Kujawy i przenieśli się w 2004 roku do gminy Torzym.

Kilka miesięcy wcześniej w wypadku zginą ich syn Zbyszek. Najpierw był niepokojący komunikat od dyrektora: dzwonili z policji, syn miał wypadek. Potem nerwowe szukanie po szpitalach, bo dyżurny policjant nie wiedział, gdzie syna zabrano. Wreszcie porażająca diagnoza lekarska – syn w śpiączce i już z niej nie wyjdzie. Zdruzgotany pień mózgu. Lekarze dawali trzy dni życia, przeżył jeszcze cały miesiąc – najpierw w szpitalu w Bydgoszczy, potem w hospicjum w Toruniu.

Trzeba było jakoś przez to wszystko przejść, ale to przecież emocje nie do wymazania. Rodzicom każdy zakątek, każde miejsce, każdy znajomy przypominały ukochane dziecko. Musieli coś z tym zrobić, by spróbować żyć dalej. Zdecydowali się na emigrację w inny rejon Polski – przez przypadek tym rejonem okazała się gmina Torzym.

Kierunek – nasza gmina

Najpierw był Garbicz, potem Pniów, gdzie nadarzyła się okazja do kupienia połowy domu. Domu-rudery, a w zasadzie tylko murów budynku, bo nic innego tu się do niczego nie nadawało.

– Pamiętam, 1 grudnia wylałem fundament pod piec co, napaliłem w starym piecu, który się rozwalał, no i w kufajce siedziałem na środku kuchni i lutowałem kolanka – wspomina pan Grzegorz.

No, ale przecież na złote ręce trafiło. Dziś wyremontowany dom w Pniowie jest pełen literatury i oczywiście sztuki – dzieł obojga państwa Zygmańskich. W klimatycznym ogrodzie można sobie posiedzieć na fotelu w drewutni albo podziwiać budowę kuźni, która ma być oczkiem w głowie gospodarza. Nie tylko miejscem pracy, ale i miejscem spotkań.

– Nie wiem, czemu mnie tak ludzie lubili i nadal lubią – śmieje się artysta, którego dzieła można podziwiać dziś oczywiście także w naszej okolicy. Św. Florian w Torzymiu, Katarzyna Aleksandryjska w Rzepinie, szopka w Pniowie – to tylko wybrane przykłady z wielu prac. Miał być też park historii Polski w Kownatach, ale skończyło się na Majalandzie bez historii Polski.

– W życiu wszystko robię, tylko jednego nie – nie kłamię. A jak walę, to prosto w oczy, czy ktoś się chce gniewać czy nie – przyznaje pan Grzegorz. A w jego oczach widać, że już ma nowe pomysły, nowe idee.

Człowiek o złotych rękach. Nie ma najmniejszych wątpliwości.

Marcin Kalita